Powstanie 1863-1864 było najdłużej trwającym zrywem niepodległościowym w epoce porozbiorowej. Do walki wciągnęło wszystkie warstwy społeczeństwa, odcisnęło się silnie na ówczesnych stosunkach międzynarodowych, a wreszcie spowodowało ogromny przełom społeczny i ideowy w dziejach narodowych, co wywarło decydujący wpływ na rozwój nowoczesnego społeczeństwa polskiego.

Osłabienie Rosji po klęsce w wojnie krymskiej doprowadziło do liberalizacji jej polityki wewnętrznej. Nadzieje na szersze koncesje car Aleksander II w 1856 r. przeciął słowami „żadnych marzeń”. Patriotyczne kręgi liberalno-konserwatywne, głównie ziemiańskie, skupione wokół Andrzeja Zamoyskiego, liczyły na przywrócenie w Królestwie Polskim statusu konstytucyjnego sprzed 1830 r., natomiast demokratyzujące środowiska młodzieży i części mieszczaństwa, ośmielone osłabieniem Rosji i zwycięstwem włoskiego ruchu narodowego, wysuwały hasła niepodległościowe. Pierwsi jako umiarkowani zyskali nazwę „białych”, drudzy „czerwonych”. Najważniejszym problemem była „kwestia włościańska”, czyli likwidacja pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów. Koła ziemiańskie godziły się na uwłaszczenie za odszkodowaniem, zaś ruch demokratyczny żądał uwłaszczenia bezwarunkowego, widząc w tym warunek zwycięskiego powstania przeciw Rosji.

Miejsca pamięci poświęcone uczestnikom walk o wolność z lat 1863-1864, znajdujące się w 670 miejscach w Polsce, na Litwie, Białorusi, Ukrainie i Rosji, prezentuje portal ,,mapa mogił powstańczych''. Uwzględniono na niej groby pojedyncze i zbiorowe, kwatery cmentarne oraz tablice.

Wykaz mogił powstańczych w Polsce, na Litwie, Białorusi, Ukrainie i w Rosji udostępniła PAP Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Nie obejmuje on jednak wszystkich grobów i miejsc pamięci ku czci powstańców, które znajdują się na Wschodzie.

W Polsce jest  540 mogił, spoczywa w nich 7,6 tys powstańców.  Zdecydowana większość znajduje się na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego (ponad 90 proc.). Najwięcej mogił powstańczych jest w województwach: mazowieckim - 127 i lubelskim - 98; następnie w łódzkim - 86, świętokrzyskim - 60 oraz podlaskim - 42 i wielkopolskim - 32.

 

Mogiły powstańcze z lat 1863-1864 w Powiecie Zamojskim.

.

 

SZCZEBRZESZYN

.

fot. Urząd Miejski w Szczebrzeszynie

fot. Urząd Miejski w Szczebrzeszynie

 

Kwatera nr 3 na cmentarzu Parafialnym w Szczebrzeszynie. Bohaterom Powstania 1863 r. Drużyna ZHP im. Emilii Plater w Szczebrzeszynie – 1937 r.

Miejsce pochówku "Pamięci Powstańców oddziału płk. "Lelewela" Marcina Borelowskiego zmarłych w Szpitalu w Szczebrzeszynie z ran odniesionych w bitwie pod Panasówką w dniu 3 IX 1863 r. "Teofil Trzciński z Lublina lat 20 , zm. 5 IX 1863, Jan Kościński lat 25, zm. 6 IX 1863, Jerzy Januszkiewicz z Krakowa lat 21, zm. 6 IX 1863, Koziński z Trembowoli zm. 7 IX 1863 , Aleksander Mierzlewski z Kielc lat 18 zm. 8 IX 1863, Jan Kawalerski z Medyki, lat 30, zm. 9.IX.1863, Franciszek Loner ze Lwowa, lat 23, zm. 11.IX.1863, Piotr Bezek z Sambora, lat 20, zm. 22.IX.1863,Władysław Cieszkowski, lat 20, zm. 26.IX.1863

 

ZWIERZYNIEC

.

Mogiła Powstańców z 1863 r. przy ulicy Biłgorajskiej, fot. Urząd Miejski w Zwierzyńcu

 

.

Mogiła Powstańców z 1863 r. przy ulicy Biłgorajskiej, fot. Klaudia Wiśniewska

3 września na polach wsi Panasówka powstańcy z oddziałów Marcina Borelowskiego „Lelewela” i Kajetana Cieszkowskiego „Ćwieka” stoczyli zwycięską bitwę z oddziałami rosyjskimi w sile 5 rot piechoty, 200 kozaków i 2 działa. Po polskiej stronie oddziałem piechoty dowodził konno węgierski arystokrata major Edward Nyáry. W czasie bitwy został najpierw trafiony kulą w nogę, a następnie w brzuch. Zmarł w lazarecie następnego dnia, 4 września. Po bitwie oddziały powstańcze rozłączyły się. Borelowski udał się w kierunku Batorza, a Cieszkowski na północny zachód. Było to jedno z niewielu zwycięskich starć w drugiej połowie 1863 r.

W mogile w Zwierzyńcu spoczywają polegli powstańcy: KSAWERY WIERCIŃSKI L.15, ROLLER SEWERYN L.26, HR. NYARY EDWARD - MAJOR WĘGIER, ROLAND Z GALICJI L.22, CZAPKA JÓZEF Z JÓZEFOWA L.28, SZMIT JAN Z KRAKOWA L. 25, ZAGÓRSKI WŁODZIMIERZ ZE LWOWA L. 23, MOLENDA STANISŁAW Z KRASICZYNA L. 19, MICHAŁOWICZ KAROL Z BOJAN-BUKOWINA L. 19, SEROCZYŃSKI WŁADYSŁAW Z KOŁOMYI L.25, NOWAKOWSKI WŁADYSŁAW Z KONIECZYNA, KRASICKI JAN ZE LWOWA L. 38, RAJNBERG-TCHÓRZNICKI, CIESZKOWSKI-PYRZYŃSKI J., NEJMARK Z CHEŁMA, CZAJKOWSKI WOJCIECH, KORNICZKO EDWARD, PULEMBA WALENTY, SULIGOWSKI

 

.

Mogiła Powstańców z 1863 r. znajdująca się na cmentarzu wojennym, fot. Urząd Miejski w Zwierzyńcu

 

 

BONDYRZ

Gmina Adamów

.

fot. Urząd Gminy Adamów

Na skraju lasu przy drodze prowadzącej do wsi Kaczorki znajduje się mogiła zbiorowa. W mogile prawdopodobnie pochowano dwóch mieszkańców Bondyrza poległych podczas bitwy stoczonej 3 września 1863 r. pod Panasówką. Na mogile brak jakiejkolwiek tablicy mówiącej, że jest to miejsce spoczynku powstańców styczniowych.

 

KRASNOBRÓD

.

Fot. Krasnobrodzki Dom Kultury

.

Fot. Krasnobrodzki Dom Kultury

W mogile położonej na cmentarzu parafialnym spoczywa 42 powstańców z oddziału Michała Borelowskiego „Lelewela”, poległych 24 marca 1863 r. Przed II wojną światową na mogile znajdował się duży, drewniany krzyż z napisem BOŻE ZBAW POLSKĘ. Oddział powstańczy Marcina Borelowskiego „Lelewela” liczący około 340 ludzi w dniu 24 marca 1863 r. podpalił magazyny rządowe w Hrubieszowie. W wyniku czego kolumna wojsk rosyjskich, w skład której wchodziły 2 roty piechoty, szwadron ułanów i sotnia kozaków dowodzona przez mjr. Jakowa Ogalina rozpoczęła pościg. Powstańcy zostali dopędzeni pod Krasnobrodem gdzie, w krwawym starciu zostali rozbici. Obiekt remontowany ze środków Rady OPWiM w 2008 r.

 

CZARTORNIA

Gmina Miączyn

.

fot. Urząd Gminy Miączyn

Mogiła - kopiec ze starym drewnianym krzyżem i napisem: BOHATEROM POWSTANIA STYCZNIOWEGO 1863 R.
Nie wiadomo ilu powstańców i z jakich potyczek zostało pochowanych na tym obiekcie. W czasie powstania styczniowego dość duże kompleksy leśne były schronieniem dla oddziałów powstańczych zwłaszcza jesienią 1863 r.

 

GRABOWIEC

Mogiła symboliczna upamiętniająca prawdopodobnie powstańców z oddziału Rokitnickiego liczącego 60 jeźdźców, który starł się z wojskami rosyjskimi w składzie 1 rota piechoty, 40 kozaków i 25 dragonów, pod Uchaniem w dniu 4 lutego 1864 r.

 

Źródło: https://dzieje.pl/aktualnosci/mogily-powstancze-z-lat-1863-1864-na-mapie-portalu-dziejepl

 

 

Powstanie styczniowe w Powiecie Zamojskim

Krasnobród

„Szczególnie silnym echem odbiło się powstanie styczniowe, kiedy to 24 marca 1863 r. oddział powstańczy Marcina Lelewela-Borelowskiego, w okolicy istniejącej obecnie kaplicy Św. Rocha, stoczył krwawą bitwę z Moskalami. W wyniku bitwy poległo 42 powstańców, natomiast Moskale stracili kilkakrotnie więcej żołnierzy. Poległym powstańcom na ich mogile społeczeństwo Krasnobrodu w 1930 roku wystawiło pomnik kuty w kamieniu. Przedstawia on orła trzymającego w dziobie rozerwane kajdany. Po upadku powstania, w ramach restrykcji za patriotyczną postawę krasnobrodzian, car odebrał prawa miejskie i dokonał kasaty zakonu Dominikanów. Prawa miejskie przywrócono dopiero 1 stycznia 1995 roku.”

Źródło: http://www.krasnobrod.pl/page/13/historia.html

 

Zwierzyniec

„Powstanie styczniowe zaznaczyło się zwycięską bitwą pod pobliską Panasówką. Jej śmiertelne ofiary, z węgierskim ochotnikiem mjr Edwardem Nyary, złożono we wspólnej mogile na skraju miejscowości. W 1901 r. pomoc i schronienie znalazł tu zbieg z Petersburga, Józef Piłsudski. Ordynaccy leśnicy pomogli mu przedostać się nielegalnie przez granicę z Galicją na Tanwii.”

Źródło: http://www.zwierzyniec.info.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=78&Itemid=98

. 

Źródło: https://muzhp.pl
             https://dzieje.pl

 

www.facebook.com/powzam